آرش فهیم

با اینکه بزرگ‌ترین گردهمایی و تجمع جهان در قرن جدید، پیاده‌روی اربعین محسوب می‌شود، اما تا به‌حال أثر نمایشی قابل توجهی در این رابطه تولید نشده است. غیر از چند فیلم کوتاه و مستند و نگارش تعداد انگشت‌شماری فیلمنامه، هنوز یک فیلم یا سریال درباره راهپیمایی عظیم نجف تا کربلا ندیده‌ایم. نکته مهم این است که این راهپیمایی، همچون کهکشانی، سرشار از نور و ستاره است؛ هر رهرویی در این مسیر، خود یک قهرمان است و یک ماراتون معنوی و مملو از الهیت و انسانیت برگزار می‌شود که تک تک شرکت کنندگان در آن، برنده هستند و مدال سربازی لشکر امام حسین(ع) در عصر حاضر را می‌گیرند، ان شاءالله! به همین دلیل هم خلق نشدن آثار هنری و دراماتیک درباره این بخش روشن از تاریخ و جغرافیا، یک خسارت است.  مجموعه «طوبی» را باید یک اقدام جدی و قابل تقدیر برای پرکردن این جای خالی به شمار آورد. این سریال که محصول جدید شبکه اول سیما محسوب می‌شود، البته روایتی پردامنه و با مضامین متنوع و گوناگون دارد، اما موضوع محوری آن، حماسه آئینی پیاده‌روی اربعین است.

طوبی در ژانر تاریخی رده‌بندی می‌شود؛ اما رگه‌هایی از ژانرهای پلیسی-معمایی و خانوادگی هم در آن دیده می‌شود. این سریال ماجرای یک خانواده و فراز و نشیب‌های زندگی آنها را در یک مقطع زمانی حدوداً 30 ساله نمایش می‌دهد. همچون خیلی دیگر از آثار تاریخی و خانوادگی، در «طوبی» هم روایتگری برجسته است. مهم‌ترین مزیت در این سریال، انتقال مفاهیم و معانی مورد نظر در قالب یک داستان پرکشمکش است. شخصیت‌های رنگارنگ و امواج پرتلاطم روایی و دراماتیک، باعث شده‌اند تا محتوا در این سریال عمق پیدا کند. این باعث شده تا مخاطب در قالب یک قصه گرم و سرگرم‌کننده با مضامینی استراتژیک مواجه شود. درواقع، این مضامین، در پس قصه‌گویی به ذهن و روح مخاطب تزریق می‌شوند. در داستان اصلی‌، قصه از آخر یعنی از سال 82 شروع می‌شود که در آن، طوبی خاطرات خودش را تعریف می‌کند اما در این سریال، داستان، سیر زمانی خودش را دارد. فیلمنامه پرملات، باعث پویایی و تحرک بالای درام و روایت در این سریال شده است. فیلمنامه‌ای که پر از تعلیق و معماست. همچنین همه شخصیت‌ها در‌هاله‌ای از ابهام هستند و مشکوک به نظر می‌رسند؛ اتفاقات پی‌در‌پی و رونمایی از هویت اصلی شخصیت‌ها باعث می‌شود در هر قسمت، غافلگیری‌های جدیدی برای مخاطب به‌وجود آید.

کارگردان سریال «طوبی» در کارنامه‌اش آثار پربیننده‌ای چون «پس از باران» و «ستایش» را دارد که گویای تجربه بالای او در تولید سریال‌های پرمخاطب و مردم پسند است. همچنین در میان عوامل تولید سریال طوبی، نام‌های مطرح و توانمندی دیده می‌شود. یکی از این اتفاقات، حضور زرین‌دست 

که یکی از برترین تصویربرداران و نتیجه‌اش ثبت قاب‌هایی حرفه‌ای و تمیز و تماشایی است. خواننده محبوب و خوش صدایی مثل محمد اصفهانی هم به فهرست عوامل این پروژه، وزن داده است. شبنم قربانی، برنده سیمرغ بهترین بازیگر نقش مکمل زن در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر هم پس از این موفقیت، آزمون جدیدی را به عنوان بازیگر نقش اول زن یک سریال با قسمت‌های متعدد و پخش طولانی در پیش گرفته است. 

زنده کردن اقتباس، یک رویداد مهم درجریان تولید سریال «طوبی» است. یکی از حلقه‌های مفقوده تولید در سینما و تلویزیون ایران اقتباس است. برخلاف عرصه تولید فیلم و سریال در ایران، اقتباس در دنیا یک منبع قابل اطمینان برای تولید محسوب می‌شود. هر سال تعداد قابل توجهی فیلم و سریال در غرب و شرق جهان، با برداشت از آثار مهم تاریخ ادبیات کشورهای مختلف ساخته می‌شود. رویکردی که در ایران بسیار کمرنگ است، اما «طوبی» در این زمینه نیز جریان ساز و پیشرو است. برای ساخت این سریال، از رمان کوتاه «اربعین طوبی» بهره‌برداری شده است. متنی که هم دارای پس زمینه تاریخی است و هم به موضوع مهم پیاده‌روی اربعین و روابط دو ملت ایران و عراق امتداد پیدا می‌کند و می‌تواند بدون شعارزدگی و سطحی‌نمایی مضامین راهبردی مورد نظر رسانه ملی را ترسیم کند. خوشبختانه درباره موضوعات ملی و راهبردی مثل انقلاب، دفاع مقدس و بحث مقاومت، منابع مکتوب بسیار خوبی در سال‌های اخیر تولید شده است. بخصوص کتاب‌های خاطرات و زندگینامه‌های شخصیت‌های انقلابی یا آثار مربوط به شهدا، بعضا دارای جنبه‌های دراماتیک قابل توجهی هستند. حتی برخی گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی که در رسانه‌ها و نشریات درباره این موضوعات منتشر می‌شود قابلیت تبدیل شدن به فیلمنامه را دارند. با توجه به رویکرد جدید صداوسیما در دوره تحول که به مضامین هویت‌محور توجه ویژه دارند، قطعا اقتباس کمک‌کننده است. بدون تردید رفتن سراغ کتاب‌هایی که محبوبیت بیشتری در بین مردم دارند، کنجکاوی برانگیز خواهد بود و عامل جذب مخاطب بیشتری می‌گردد. قطعا اتصال عرصه سریال سازی با ادبیات موجب پویایی و پربار شدن این عرصه خواهد شد و همچنین مردم را به مطالعه ادبیات کشورشان تشویق خواهد کرد.